Een enkel polletje helmgras

[Over: Alain Buttard, L'atelier inaccesible]

Stel je komt uit zo'n grote stad met altijd en overal rumoer en stank, altijd beton en asfalt. Waar een vergezicht reikt van het ene stoplicht tot het volgende en dan nog alleen op zondagochtend, waar stilte slechts is voorbehouden aan de bezitters van een isoleercel. Dan wil je wel verslingerd raken aan het meest noordelijke Noorzeestrand met zijn leegte en dat vlakke, op de een of andere manier altijd wat winderige licht. Zeker als dat strand vastzit aan zo'n overzichtelijk, rustig en genoeglijk eilandje als Schiermonnikoog.

Het overkwam de Fransman Alain Buttard. Tussen 1991 en 1993 verbleef hij met enige regelmaat op het Friese eiland, en fotografeerde er in de buurt van de bij eb droogvallende zandvlaktes. Drieëntwintig van die foto's staan er in zijn poëtische boek L'atelier inaccesible, vergezeld van een tekst van Jean-Marie Schaeffer; een nogal zweverig epistel vol zen-ervaring, ineenstorting van de figuratieve beeldopbouw en licht als vormeloze kracht waaruit alles geboren wordt.

Wat fotografeerde Buttard? Schaeffer: 'Alles is hier slechts een openleggen in de gestructureerde diepte, rondom een horizontale as die het fotografische veld in twee zones verdeelt, meestal ontdaan van elk motief.' Met andere woorden: er is een streepje horizon (daar ergens), eronder ligt een boel zand en erboven een hap lucht, en verder staat er niet veel op - een enkel polletje helmgras of bootje, dan heb je het wel gehad. Van wrakhout, blikken, glas en al die andere achtergelaten en aangespoelde rommel die thuishoort in ieder modern landschap, is geen spoor te bekennen, evenmin als van de in die contreien toch allerminst zeldzame strandlopers, scholeksters en meeuwen.

Foto's van niks dus; zand, slik, stuifzand, wolken, nevels, leegte. Soms is er een streep zichtbaar in de verte die de zee zou kunnen zijn, soms vloeien land en lucht zonder noemenswaardige ophef in elkaar over. Het is het minimalisme dat bijvoorbeeld ook de in het Waddengebied gemaakte land-, strand- en dijkschappen van de Groninger Ton Broekhuis kenmerken. Maar Broekhuis maakt graag gebruik van sterke grafische effecten, Buttard zoekt het juist in zachte, bijna omfloerste tinten en vormen. Zwart en wit tref je in zijn landschap slechts bij uitzondering aan. Om dat effect te versterken liet hij zijn smetteloze foto's afdrukken op een licht crème-kleurige papiersoort, die niet alleen een beetje zanderig aandoet maar ook de grijstinten een ongekende warmte geeft.

L'atelier inaccesible is een stil boek dat met veel liefde en geduld is gemaakt, maar zichzelf ook eindeloos herhaalt - het kenmerk van de ware adoratie.

En de Schiermonnikoogers, voelen zij zich gestreeld? Klaarblijkelijk niet; aan de totstandkoming van het boek werd meegewerkt door fondsen en instellingen in Frankrijk, België en Duitsland, maar de naam van het eiland ontbreekt in de sponsorlijst. Wie er woont is al dat wondere zand en water natuurlijk wel gewend. [NRC Handelsblad, 22dec1995]