[Over Leven in Nederland. Twintig jaar fotografie in opdracht en Zorg in Nederland, overzicht van resp. aanvulling op documentaire fotografieopdracht Rijksmuseum]
Welke beelden zal het jaartal 1994 over twintig jaar bij ons oproepen? Die vraag dringt zich onvermijdelijk op bij het zien van 'Leven in Nederland', de eerste gezamenlijke presentatie van alle documentaire fotografieopdrachten die sinds 1974 jaarlijks zijn verstrekt door de afdeling Nederlandse geschiedenis van het Rijksmuseum.
Twintig jaar geleden voerden Bert Nienhuis en Eddy Posthuma de Boer de eerste opdracht uit, die als thema werkloosheid had. Terugkijkend naar hun foto's, was 1975 vooral het jaar van de demonstraties. Steeds weer tonen ze stakende mannen met vastberaden koppen. Er worden fabriekspoorten geblokkeerd en pamfletten uitgedeeld, en wat steeds weer opvalt zijn de spandoeken: van die lappen over de hele breedte van de straat, met teksten als Samen Sterk Voor Poen En Werk, en Actie is Beslissend.
Op een van de foto's van Eddy Posthuma de Boer zitten vier mannen te klaverjassen: volgens het onderschrift werklozen in een werklozencentrum. Wat vooral opvalt is hun ouderwetse, bijna sjofele kleding.
Dat werkloosheid in het midden van de jaren zeventig een kwestie van belang geacht werd, daarover laten de foto's van Nienhuis en Posthuma de Boer weinig misverstand bestaan. Maar het tijdsbeeld wordt toch meer opgeroepen door de onvermijdelijk in de foto's terechtgekomen details dan door het thema.
De opdrachten van het Rijksmuseum, waaraan in de loop der jaren door ruim dertig fotografen uitvoering is gegeven, hebben inmiddels zo'n 2000 foto's opgeleverd, waarvan in Arnhem 300 te zien zijn.
Om de presentatie overzichtelijk te houden zijn de oorspronkelijke thema's (vrouwenbeweging, kerk in verandering, wonen in naoorlogse wijken, verkiezingen) samengevoegd tot nieuwe als Nederland in Beweging of Veranderend Land. Slechts één opdracht wordt onder dezelfde noemer gepresenteerd als ze is gemaakt: Andere culturen in Nederland (1976). Deze keuze is ongetwijfeld ingegeven door de actuele betekenis van het thema, maar wordt alleszins gerechtvaardigd door de in hun omvang en diepgang ook na jaren nog indrukwekkende reportages die Koen Wessing en Hans van den Boogaard maakten over de Molukse, Marokkaanse, Turkse en Surinaamse gemeenschappen.
Het tijdsbeeld op de foto's wordt niet alleen opgeroepen door wat er op de foto's staat, maar ook door de manier waarop ze gemaakt zijn. In de eerste jaren zijn de foto's nog overwegend zwart van toon, en zitten de fotografen bijna op hun onderwerp: de stijl van de toen in zwang zijnde sociale fotografie. Naarmate de tijd vordert wordt de toon lichter en de houding afstandelijker, al blijft de in de meeste opdrachten geprevaleerde benadering een journalistieke, gericht op in het oog springende gebeurtenissen.
Het resultaat van de meest recente opdracht ontbreekt in Arnhem, maar is te zien in het Rijksmuseum zelf: Zorg in Nederland ('de relatie tussen hulpbehoevenden en hulpverleners in gezondheidszorg, welzijnswerk en bejaardenzorg'), gefotografeerd door Roel Visser en Harrie Timmermans.
Ook zij kozen voor een journalistieke benadering van hun onderwerp, en fotografeerden beide in ziekenhuizen, revalidatiecentra en verzorgingstehuizen voor bejaarden en verstandelijk gehandicapten. Regelmatig doubleren ze elkaar daarbij: thuiszorg in Delft (Visser) en in Assen (Timmermans), het Sophiakinderziekenhuis (Visser) en de afdeling kinderoncologie van het Radboudziekenhuis (Timmermans). Zelden is bij een Rijksmuseumopdracht het werk van de uitvoerders zo onderling uitwisselbaar geweest.
Ook de manier van werken van beide fotografen is zeer vergelijkbaar. Beide richten zich voortdurend op de zorgende handeling. Letterlijk zelfs: er is nauwelijks een foto waarin het niet om de handen gaat. Ze wikkelen een geteisterde man in het brandwondencentrum in Beverwijk in steriel gaas, ze brengen sondes aan en lepelen voedsel naar binnen, ze ondersteunen en troosten.
Zorg in Nederland bevat foto's van de omgang met mensen in een afhankelijke positie, een moeilijk onderwerp waar zowel Visser als Timmersmans integer mee omgaan. Maar zowel de zorg als het fotograferen gebeuren zo correct dat je er gaandeweg wat kriegelig van wordt. Alsof er geen specialisten zijn die op voortdurende voet van oorlog leven met een staatssecretaris, alsof er niet ingrijpend wordt gereorganiseerd in de financiering van de zorg en er geen overwerkt ziekenhuispersoneel rondloopt.
Je zou in 2014 bijna gaan denken dat iedereen twintig jaar geleden in volle overgave en tot ieders tevredenheid bezig was te zorgen voor een ander. [in: NRC Handelsblad, 14jul1994]