Een bijzondere vondst op het hoofdbureau van politie in Amsterdam heeft geleid tot een bijzonder fotoboek. Het is een soort inkijkje in alledaagsheid die gewoonlijk aan het blikveld onttrokken is'. aldus de samensteller van het boek 'Stille Getuigen'
In het voorjaar van 1993 trof de Amsterdamse fotohistoricus Martin Harlaar in een zijkamertje van het fotografisch atelier op het hoofdbureau van politie in Amsterdam enkele honderden doosjes aan met in totaal circa zevenduizend glasnegatieven en lantaarnplaatjes. De foto's stamden merendeels uit de jaren dertig en veertig en vormden het min of meer vergeten historische archief van de Amsterdamse politie.
De afgelopen vijf jaar heeft Harlaar samen met drie collega's het archief geinventariseerd, met als resultaat het boek Stille Getuigen. Het boek dat vandaag verschijnt, bevat honderd foto's - van voertuigen, gebouwen en personeel van de politie, van verkeersongelukken, branden en van plekken waar een inbraak of misdrijf is gepleegd. Ook bevat het enkele onderzoeksfoto's van roemruchte moorden zoals die op de achtjarige Sara Beugeltas in 1934.
Het Amsterdamse politiekorps was rond 1880 het eerste in Nederland dat de fotografie ging gebruiken bij documentatie- en recherchewerk. Rond de eeuwwisseling vond de praktijk ook ingang in andere steden.
Voorzover bekend zijn behalve in Amsterdam echter nergens meer dan een handvol van deze foto's bewaard gebleven. Het merendeel zal een aantal jaren na de afhandeling van de zaken waarop ze betrekking hadden, zijn vernietigd. Ook privacy zal daarbij een rol hebben gespeeld', aldus samensteller Harlaar.
Het fotoarchief van de Amsterdamse politie is verre van compleet, zegt Harlaar. We hebben maar een enkel portret teruggevonden. Oorspronkelijk moeten er daarvan vele duizenden zijn geweest. Ook over de paar bewaard gebleven moordzaken zal oorspronkelijk meer fotodocumentatie gemaakt zijn.' Toch is het Amsterdamse politiearchief uniek, meent hij: In geen enkele andere stad is zo'n breed beeld bewaard gebleven.'
Ruim de helft van het bewaard gebleven archief bestaat uit straatgezichten. Het zijn in de meeste gevallen nogal raadselachtige foto's die op het eerste gezicht weinig prijsgeven van de oorspronkelijke redenen voor het maken ervan. Harlaar: Dan zie je een bouwsteiger, een kapperszaak of een brug. Je weet dat zich er iets moet hebben afgespeeld, maar wat precies ontgaat je. Het is misschien soms een beetje morbide, maar zoiets maakt vreselijk nieuwsgierig.'
Dankzij enkele eveneens bewaard gebleven registers kon Harlaar de meeste vragen echter beantwoorden. De bouwsteiger bleek oorzaak van een bedrijfsongeval, de kapperszaak het toneel van een moord op de Kattenburgerbrug werd een politieagent gemolesteerd. Harlaar: Niets nieuws onder de zon natuurlijk. Maar het bijzondere is dat je toch een soort inkijkje krijgt in alledaagsheid die gewoonlijk aan het blikveld onttrokken is.'
Het fotoarchief is inmiddels ondergebracht in het Gemeentearchief van Amsterdam, maar is nog niet voor het publiek toegankelijk. Het Gemeentearchief zoekt samen met de Amsterdamse politie naar financiele middelen om het archief te ontsluiten. Harlaar schat dat onsluiting van het archief nog minstens twee jaar in beslag zal nemen. [NRCH, 18dec1998]