Hetzelfde, anders


Havenkwartier-Rotterdam/Porto is een even lijvig als verwarrend boek. Dat komt niet omdat vrijwel iedere pagina is volgebouwd met straattaferelen, havenfoto's, dagelijks leven, portretten en gebouwen (in kleur en zwartwit) uit de twee culturele hoofdsteden van 2001. Het ligt evenmin aan het meestal ontbreken van onderschriften of - waar er wel van een bijschrift sprake is - aan de grote kloof tussen woord en beeld. Zoals in het gros van de fotoboeken, is het ook hier vergeefs zoeken naar een verhelderende hoofdstukindeling, een dwingende logica in de opeenvolging van de foto's. Maar toch verklaart ook dit niet het lichte gevoel van onrust dat je bekruipt bij het doorbladeren van deze luxueuze 256 pagina's zware uitgave ter gelegenheid van het `culturele-hoofdstadgebeuren'.

Nee, het probleem is dat je hier en daar geen idee hebt in welke van de twee steden je je eigenlijk bevindt. Dat handjevol op één pagina verzamelde close-up portretten had net zo goed op de Vredehofweg gemaakt kunnen zijn als op de Cais de Gaia - ondanks het Oudhollandse klokgeveltje dat tussen al die mensen staat afgebeeld, want dat oogt
zo namaak dat het een Portugese replica zou kunnen zijn. Bij de foto's van een kitscherig Mariabeeldje langs de waterkant en een kapelletje in een woonstraat, denk je wèl direct aan Portugal - tot je ontdekt dat een nabij geparkeerde auto een Nederlands nummerbord heeft. Alleen een lastig te ontcijferen plastic boodschappentas - een `lekker thuisgevoel' propagerend - onthult dat er niet in de Rue de Santa Catarina wordt gewinkeld, maar op de Beijerlandse laan.

Die visuele verwarring is, zo blijkt gaandeweg het boek, nadrukkelijk de bedoeling. Want als er in Havenkwartier-Rotterdam/Porto al vergelijkingen worden getrokken en verschillen onderstreept, dan gebeurt het op een onderhuidse manier. En juist dit maakt het boek tot een ongebruikelijk stedenboek.

De alledaagse stadsbeelden en straattaferelen, gemaakt door Maarten Laupman, Joop Reyngoud en Jan Luitjes, laten vooral zien dat in beide steden het leven z'n zelfde gangetje gaat. Er wordt gewinkeld, in de tram gezeten, geschuild voor de regen, gebouwd, gewerkt, geflirt, gefeest en begraven. Ook daar vind je die jeugd op scootertjes, de branie van de voetbalfanaten en de duur betaalde vis op de markt. `Zoek zelf maar de verschillen en kleur de plaatjes verder in', lijken de fotografen met die caleidoscopische benadering te willen zeggen.

Het aardige daarvan is dat de folkloristische clichés al snel geen rol meer spelen. Kijk, zeggen de fotografen: twee steden. Natuurlijk, de ene heeft haar oude centrum nog en de andere alleen haar nieuwe. In Porto loopt geen enkele straat waterpas, in Rotterdam wordt elke scheve straat het liefst opgebroken. Nou en? Wij, fotografen, wij kijken liever naar wat zoiets betekent voor de manier waarop het licht aan het eind van de dag tussen de huizen door kiert. En gelijk hebben ze.

Het boek, met tekstbijdragen van onder anderen Marcel Möring, H.J. Hofland, Luis Melo en Sousa Braga, bevat ook een cd-rom, waarmee je aan de hand van de foto's een stadswandeling door beide steden kan maken. Behalve het Rotterdamse stadsrumoer dat er gratis wordt bijgeleverd, biedt de cd-rom ook telkens Portugese fotomomenten (en omgekeerd). Die combinatie neemt weliswaar veel van de verwarring weg, maar het resultaat is uiteindelijk hetzelfde: alles is anders, maar ook weer niet.

-----

Op papier verschenen in NRC Handelsblad op 25 mei 2001, n.a.v. de publicatie van het boek Havenkwartier-Rotterdam/Porto, samengesteld door Maarten Laupman, Joop Reyngoud en Jan Luitjes.
[Foto: Maarten Laupman, De Hef, Rotterdam]