In het najaar van 1932 arriveerde de jonge fotografe Eva Besnyö (Boedapest, 1910) in Nederland samen met haar toenmalige vriend, de filmer/fotograaf John Fernhout. Ze hadden elkaar in Berlijn leren kennen. In Nederland ontmoette Besnyö al snel Fernhouts moeder, de in het Noord-Hollandse Bergen woonachtige schilder Charley Toorop (1891-1955). De vrouwen sloten een vriendschap die zou voortduren ook nadat de relatie tussen Fernhout en Besnyö in 1937 werd verbroken.
In Besnyö in Bergen staan een veertigtal foto's, die de fotografe in de loop der jaren maakte van Toorop en haar familie- en vriendenkring. Sommige ervan zijn overbekend voor wie thuis is in de fotografie en/of de
schilderkunst, zoals het portret waarop de in een witte schildersjas geklede Toorop met holle vermoeide blik langs de camera staart. De foto doet sterk denken aan het zelfportret dat onderdeel uitmaakt van het schilderij `Drie Generaties' waarop Toorop zichzelf afbeeldde samen met haar vader Jan Toorop en haar zoon Edgar Fernhout.
Toorop heeft het gefotografeerde portret evenwel niet gebruikt voor haar schilderij: de foto werd gemaakt in augustus 1950, toen het schilderij al bijna af was. Maar voor het detail van de schilderende hand maakte ze wel gebruik van een door Besnyö gemaakte foto, die gespiegeld werd afgedrukt omdat Toorop zich aan het spiegeleffect van het zelfportret wilde houden. Het is een van de vele aardige details in de tekst van fotohistorica Tineke de Ruiter, die samen met Besnyö de foto's uit haar archief opdiepte.
De foto's in het boek hebben vaak een informeel gehalte; zoon Edgar Fernhout geportretteerd met zijn vrouw Rachel Pellekaan, gezellige uitjes naar het strand, Toorop luierend bij de open haard of in de tuin. Het geeft het boekje soms het karakter van een familiealbum. Maar op de achtergrond tekent zich een portret af van een vooroorlogse schilderskring: Pyke Koch, de Belgische surrealist Eduard Mesens, de beeldhouwer John Raedecker en vertegenwoordigers van de `Bergense school' zoals Piet Wiegman, Germ de Jong en Thé Lau.
De foto's van Toorop cum suis zijn in het boek gelardeerd met enkele landschaps- en architectuurfoto's die Besnyö rond dezelfde tijd maakte in de omgeving van Bergen. Heldere en zakelijke foto's zijn het, waarin zich de in Berlijn geleerde lessen van de Nieuwe Fotografie weerspiegelen. Die door haar in Nederland geïntroduceerde stijl maakte dat ze al snel een veelgevraagd fotograaf werd.
Vooral de architecten van het Nieuwe Bouwen zoals Piet Kramer en Ben Merkelbach, maakten gretig gebruik van haar diensten. `Licht, licht, licht is de wensch, licht met zoo min mogelijk schaduw', was het adagium van de moderne architect aldus Merkelbach - hij had het evengoed over Besnyö's foto's kunnen hebben. Met die foto's zette ze een hele generatie fotografen op een ander spoor. Zo bezien is Besnyö in Bergen evengoed een intiem portret van de vooroorlogse gedaantewisseling van de fotografie.
-----
Over: Besnyö in Bergen (samenstelling: Tineke de Ruiter).
Verschenen in NRC Handelsblad, 8 december, 2000.
[Foto: Eva Besnyö, Zomerhuis te Groet, 1934]