Onzin natuurlijk. Al vanaf het begin hebben fotografen hun foto's in boekvorm bijeen gebracht; aanvankelijk in albums met - inderdaad - originele afdrukken, daarna met steeds verfijndere mechanische reproducties. Voor een fotograaf was en is een boek, net als een afdruk of een tentoonstelling, een manier om zijn visie vorm te geven. En al is het gemiddelde fotoboek inderdaad maar gemiddeld, er zijn wel degelijk bijzondere uitgaven - als het gaat om bij voorbeeld beeldgebruik, onderwerp, vormgeving of uitvoering. Dat laatste besefte men al langer ten aanzien van het 19de-eeuwse boek. Inmiddels kent de moderne variant ook een groeiende schare verzamelaars.
De eerste aanzet werd in 2001 gegeven door de Amerikaan Andrew Roth met zijn Book of 101 Books, over de baanbrekende fotoboeken van de 20ste eeuw. Maar de echte popularisering komt op naam van fotograaf Martin Parr. De Engelsman, maker van toegankelijke, kleurige fotografie over hedendaagsheid variërend van mobiele telefonie tot junkfood, geldt als een van de grote fotovernieuwers van de afgelopen decennia en is een verwoed boekenverzamelaar. Uit zijn vele duizenden exemplaren omvattende collectie stelde hij in 2004 The Photobook: A History Volume I samen, voorzien van tekst, uitleg en historische beschouwingen door Gerry Badger. In ruim 300 bladzijden, rijk geïllustreerd met boekomslagen en reproducties van kenmerkende pagina's uit diezelfde boeken, behandelden Parr en Badger de eerste reis- en wetenschappelijke fotoboeken en er werd ruim aandacht besteed aan uiteenlopende zaken als het artistieke, het documentaire en het Japanse fotoboek.
Dat op zichzelf al caleidoscopische overzicht is nu aangevuld met een opnieuw kloek Volume II: over het Amerikaanse fotoboek sinds de jaren zeventig en het Europese sinds de jaren tachtig, over het kunstenaarsboek en het bedrijfsfotoboek, over het geëngageerde fotoboek en het fotoboek als venster op de wereld. Evenals in deel I (over 220 boeken) wordt ook in deel II (285 boeken) ieder hoofdstuk ingeleid met een beschouwing waarna de karakteristieke uitgaven stuk voor stuk worden besproken - van Amerikaanse tot Russische, van Finse tot Argentijnse - en Nederlandse. (Willekeurige voorbeelden: Hans Aarsmans Hollandse Taferelen, Martien Coppens Monsters van de Peel, menig boek van Johan van der Keuken en Ed van der Elsken.)
Opzet en resultaat kun je niet anders dan voorbeeldig noemen. In een even weidse als toegankelijke beweging tonen beide auteurs aan wat het fotoboek inderdaad kan zijn: een in oplage vervaardigd kunstwerk. En ook al krijg je daarvan zelden meer te zien dan enkele pagina's - ze zijn telkens oogstrelend en doen verlangen naar het origineel.
Parr heeft een onmiskenbare voorliefde voor bij leven door de fotograaf zelf geconcipieerde boeken. Verzamelwerkjes en postume compilaties tref je bij hem nauwelijks aan. Uiteraard niet: zij ontberen immers het persoonlijke stempel van de maker. Dat Parr ook een scherp oog heeft voor curiosa zal diegene die zijn eigen foto's kent, niet verbazen.
Maar zo baanbrekend als Roths streng geselecteerde 101 boeken zijn, zijn Parrs keuzes niet altijd. Wat te denken bijvoorbeeld van (in deel I) The Book of Bread, een verhandeling uit 1903 over het bakken van brood met 40 anonieme foto's van, jawel, broden? Of, uit deel II, 1929 met vier pornografische foto's van Man Ray? De meeste van de 215 exemplaren die daarvan clandestien werden vervaardigd, werden door de Franse autoriteiten vernietigd. Inderdaad: nauwelijks meer te vinden dus, en dat geldt voor meer van de Parrs boeken. Herdrukken, denk je dan ook regelmatig, desnoods in facsimile. Maar ja, je hoort het de verzamelaars al zeggen: niets haalt het bij een heuse eerste druk. Dát is pas een fotoboek.
[Over Martin Parr en Gerry Badger: The Photobook. A History volume II. NRCH 20okt2006]