Muurtjes, autobanden, drogende was


Een ding is zeker: het aanbod in Foam is divers. Na de armzalige presentatie van Philip Lorca diCorcia's paaldanseressen en de evenmin overtuigende Palestijnse reportage van Larry Towell, zijn er nu twee aandachtige exposities: een handzaam overzicht van de Japanse vernieuwer Daido Moriyama en kleurenfotos van Amerikaans plattelandsleven rond 1940.

Moriyama (1938) werd bekend met zijn innovatieve boek Farewell Photography (1972), een van de eerste evocatieve grotestadsboeken waarvoor hij de meest uiteenlopende foto's bijeen raapte. Gescheurde affiches, fragmentjes porno, auto tegen lantaarnpaal, kwebbelende mond, wandelende benen - nog altijd
valt er nauwelijks een touw vast te knopen aan zijn bedwelmende beeldenstroom. Foam toont niet de foto's maar een complete reeks pagina's die uit de recente reprint is gesneden: wellicht de enige manier om de filmische ervaring op te roepen.

Zijn foto's een verslag van iets of zijn het kunstwerken? Dat was de vraag die Moriyama bezighield; een vraag die hoort bij de jaren waarin het persoonlijke medium fotografie niet voor het eerst weer eens losgeweekt moest worden van het documentaire notitieblok dat het ook is. Een echt antwoord heeft hij nooit gevonden zegt hij zelf, hooguit nieuwe vragen. Hoewel die nergens worden geformuleerd, zijn ze wel af te leiden uit de dertig jaar en tachtig foto's die het restant van zijn overzicht beslaat. Hij verdiept zich in licht en schaduw (op muurtjes, autobanden, drogende was) en het effect van vorm (gore wasbak, damesschoen), onderzoekt even later de suggestie van leven en dood (foetussen op sterk water) en van stilstand en beweging (reizigers op het perron).

Een echt geheel vormen die telkens in kleine series gepresenteerde onderzoekjes niet. Maar dat kan ook nauwelijks bij een fotograaf die zo divers met zijn medium omgaat. Zodra Moriyama de metropool weer bij het nekvel grijpt, zie je waartoe al die toch wat belegen vormstudies kunnen leiden. Zoals in de wand met twaalf foto's waarop vrachtwagens voorbij zoeven, een vliegtuigstaart het beeld uitschiet en de nacht zich ontfermt over een boos jongetje: de rauwe, suggestieve, chaotische verbeelding van de grotestadservaring.

Hoe anders dan Bound for Glory, een presentatie van zestig (van de in totaal 1600) kleurenfotos die tussen 1939 en 1942 gemaakt werden voor de Farm Security Administration (FSA), de organisatie die van regeringswege een grootschalig documentair project losliet op het door crisis getroffen Amerikaanse platteland. Ook al geven ze een wereld kleur die hoofdzakelijk in zwartwit wordt gekend, qua stijl en stemming zijn ze niet anders dan bedeesd te noemen.

De fotos zijn gemaakt op Kodachrome door minder bekende FSA-medewerkers als Marion Post Wollcott, John Vachon, Jack Delano en Russell Lee. Ze registreren vooral boerenland, dorpsgezichten, werk, alledaags leven. Een vrouw met een sprei, mannen bij de benzinepomp, landarbeiders aan de slag op bruingrauw land waar ze vaalwitte boterhammen nuttigen en zwarte auto's parkeren achter een gele hooiberg. Historisch gezien mag al die kleur een aanvulling zijn, beeldend gezien is het een bijkomstigheid.

Net als het overgrote deel van de 160.000 zwart-witte FSA-foto's leggen ook deze op een tamelijk onpersoonlijke manier iets vast. Verwonderlijk is dat niet. FSA-baas Roy Stryker stuurde zijn mensen op pad met een boodschappenlijst en hij had een hekel aan wie daar een eigen draai aan gaf.

Zoals Walker Evans, met Dorothea Lange nadien verreweg de bekendste FSA-fotograaf. Van hen en enkele anderen is in een zijzaaltje werk te zien, in zwart-wit. Langes beroemde Migrant Mother is er, van Evans een handvol winkelgevels, straatbeelden en portretten - stuk voor stuk foto's die geen optelsom zijn van al dan niet gekleurde dagelijksheid, maar die juist uit die dingen de symboliek distilleren.

Daarmee weerspiegelen het zwart-wit en de kleur in Bound for Glory een fenomeen dat Moriyama in zichzelf verenigt: de spanning tussen registratie en evocatie.

-----

Over Daido Moriyama en Bound for Glory, America in color 1939-1942. FOAM, Amsterdam. Gepubliceerd in NRC Handelsblad, 14 juli 2006