Begin maart was het, voor de kust van Finland.
Stond ie midden in de nacht op het dek van een koopvaardijschip: overal ijs,
schip vast, motor uit. Aardedonker, diepe stilte. Keek ie naar boven: alles en
niets tegelijk.
En wat er dan door je kop gaat, zegt Tjibbe
Hooghiemstra.
Dat we dus niet moeten denken dat we ergens grip op
hebben zodra we er woorden aan vastgeplakt hebben. Dat ruimte die gemeten is,
geen ruimte meer is maar een getal. Dat een schilderij dat naverteld kan
worden, geen schilderij meer is. Of een tekening, of een foto.
Vroeger wilde hij zeeman worden. Echt waar, zegt
hij. Al komt hij van de zandgrond: Tytsjerk, 1957. Friesland dus.
Zand. Of dat er iets mee te maken heeft?
‘Zou het?’
Een opgeruimd atelier. Hier de penselen, daar de
tubes, daarnaast het pastelkrijt. Stapeltje dit, stapeltje dat. Keurig. Op de
ezel een schilderij in wording - een lijn, nog een lijn, een kleur, een vlak.
Het schilderij zit nog vol gaten.
Zand. Je denkt wat beet te hebben maar het glipt je
zo weer door de vingers.-----
Zie: nergens houvast in die tekeningen en
schilderijen. Zelden of nooit kun je zeggen: boom, horizon, huis. Nimmer mens.
En wat je denkt te herkennen verdampt zodra je er een woord aan hebt
vastgeplakt. Lijnen die over het papier kruipen, kleuren die voor je ogen
verschieten: bruin dat zwart wordt, zwart grijs, grijs bruin.
Nu liggen er geen tekeningen of schilderijen, maar
foto’s.
Een beetje fotograaf zou zeggen: er staat niks op.
He-le-maal niks. Vooruit - vlakken en lijnen. Maar die woorden zijn al te veel
van het goede. Dat daar, is dat een wolk? Zand? En dit, water? En deze, hemel
of aarde?
Nee, nu gaan we dus niet zeggen dat hij schildert
met een fotocamera.
Hoe? Ach, bijvoorbeeld: van een foto een kopietje
maken en dat weer fotograferen om daar weer een kopietje van te maken. En nog
eens en nog eens. Zodat je niet meer ziet dat water water is, dat zand geen
zand meer is en wolk geen wolk.
En het mooie is: dat water voor je ogen dan ineens
zand wordt of zand wolk. Dat al die ruimte waaraan je zo graag woorden plakt en
afmetingen geeft en houvast hebt, wordt wat het moet blijven: ruimte.
Die boot, daar komt het door. ‘Een hemel vol
sterren, groter dan de aarde en niet groter dan een korrel zand.’
Was ie er al zijn hele leven druk mee in de weer
geweest, dáár wist hij ineens waar het al die tijd om had gedraaid.
In 2011 was dat trouwens.
Een beginnende vijftiger was ie.
Maar er zit geen foto van zand tussen.
Zegt Tjibbe Hooghiemstra.
-----
Zand verscheen op papier in het tijdschrift
Noorderbreedte [3/2015]
Het was de dertiende en laatste aflevering van de
rubriek Nu dit weer.
Foto: Werkmanslust