Onthaaste dagen

Helemaal zeker is het niet dat Wally Elenbaas deze foto heeft gemaakt. Misschien is het ‘Es’ wel, zijn vrouw en muze Esther Hartog. Die kon tenslotte ook met een camera omgaan. En hoe vaak zeiden ze niet over foto’s dat ze die sámen hadden gemaakt?   

De kamer is de woonkamer in hun huis op Katendrecht, Rotterdam. Ze hadden het huis gekraakt in het laatste oorlogsjaar. Hun hele leven blijven ze er wonen en werken, het fungeert tevens als hun studio. Tussen circa 1956 en 1961 maakt hij hier samen met Es erotische foto’s van vriendinnen uit beider kring. “Foto’s zonder opsmuk, meest met bestaand licht, een enkele lamp als het avond was”, omschrijft hij die foto’s ooit. Hier een stoel, daar een deurpost, een kale houten vloer. Hun weinige meubilair moeten ze aan de kant hebben geschoven. Een beetje strijklicht kierend door een half opengeslagen gordijn. En ja, dan krijg je dit: een warme, huiselijke foto.   

Het zal nog veel ‘gedoe’ opleveren trouwens. Er is iets met studentes van de Rotterdamse kunstacademie waar Elenbaas kortstondig lesgeeft. De zedenpolitie komt over de vloer, kasten worden opengetrokken, foto’s meegenomen. ‘Ontucht’ heet het; de jaren 60 zijn nog niet wat ze even later zullen zijn. Elenbaas komt voor de rechter, krijgt straf en de foto’s ziet hij nooit meer terug. Misschien daarom, dat hij jarenlang - inmiddels een veelzijdig kunstenaar die etsen, litho’s

en zeefdrukken maakt, en muurschilderingen voor de Rotterdamse beurs en bedrijven als Unilever en Philips - met geen woord rept over fotografie. Terwijl het toch het medium is waarmee hij zijn eerste schreden in de kunst heeft gezet.

In de vroege jaren 30 is dat, als ‘arbeidersfotograaf’ en lid van het arbeiders-schrijverscollectief Links Richten, en even later, geïnspireerd door het Franse surrealisme, als fotograaf van kleinigheden als een paar geitenogen op een stuk krantenpapier of een paar poppenarmpjes in een sardienenblik.

Pas in de loop van de jaren 80 komt daar voorzichtig verandering in. Een interviewtje hier, een tentoonstelling daar. Maar het duurt nog tot 2002 eer zijn eerste fotoboek verschijnt: een keuze uit de portretten die hij in de loop der jaren heeft gemaakt van en met zijn grote liefde Es.

Het gaat over "momenten in onthaaste dagen”, schrijft hij in de inleiding.

Misschien zijn huiskamerfoto’s wel de mooiste die er zijn. Zeker die van Elenbaas. Of Esther Hartog.

----

Onthaaste dagen verscheen op papier in het boek Fotoverhalen (Lecturis / Fotomuseum Den Haag, 2014]
Foto: Wally Elenbaas, zonder titel [ca. 1960], collectie Gemeentemuseum Den Haag