Vraag


Wie de naam Johan van der Keuken opzoekt, leest steevast dat hij filmmaker en fotograaf was. 
Hoe waar dat ook is, helemaal kloppen doet het niet. Want eigenlijk doet Van der Keuken zijn leven lang maar één ding: kijken. Als fotograaf is hij aan het filmen, als filmmaker fotografeert hij. 
Hij maakt films waarin beweging tot bijna-stilstand wordt bevroren, en tentoonstellingen waarin hij stilstaande beelden zo bij elkaar zet dat je de indruk krijgt beweging te zien. Nét iets verschillende foto’s op een suggestief rijtje bijvoorbeeld, of her en der gemaakte foto’s zo aan elkaar gemonteerd dat het lijkt alsof ze op één plek gemaakt zijn. 

Waar en waarvan die foto’s gemaakt zijn maakt eigenlijk niet zo uit. Hem gaat het altijd om de vraag: hoe kijk je eigenlijk? Wat doe je als je kijkt? Wat zie je dan, wat denk je dan? En waarom? Als een timmerman die zich afvraagt waarom een zaag kan zagen en een boor kan boren.

Op zijn zeventiende maakt van der Keuken zijn eerste fotoboek. Wij zijn 17, heet het, met foto’s van, hoe kan het ook anders, zeventienjarigen. Ze kijken wat dromerig voor zich uit. Twijfelend, een beetje stuurs, uitdagend. En oei, dat hoort niet in het Nederland van 1955. Helemaal haaks staat het op de frisse, vrolijke, arbeidzame, zeg maar: optimistische jongeren die ze in die wederopbouwjaren geacht worden te zijn. De Swinging Sixties moeten nog beginnen, hij ziet ze al naderbij komen. Maar het is
maar een verhaaltje natuurlijk. Suggestie.
Niet veel later vertrekt hij naar Parijs om er film te studeren, wat in Nederland in die tijd nog niet kan. Ook daar fotografeert hij, vooral op straat. Die foto’s verschijnen in 1963 in Paris Mortel; net als Wij zijn 17 behoort het inmiddels tot de klassiekers van het Nederlandse fotoboek.

Na Van der Keukens dood duikt in zijn archief een reeks negatieven op van dansende stelletjes in de straten van Parijs, gemaakt op ‘quatorze julliet’ in 1958. Van het ene stelletje na het andere, zwierig heeft hij ze gevolgd, een grote dansende fotofilm.
Ondertussen weten we natuurlijk nog steeds niet wat zich precies afspeelt, hier op de Champs-Elysées, achter al die donkere ruggen. Er is een oplichtend kind dat lijkt op een engeltje, dat is zeker. Een vrouw (verpleegster?) houdt losjes zijn/haar rechterhandje vast. Samen lijken ze los van de menigte te staan. Hoe mooi, en mysterieus vooral.

----

Vraag verscheen op papier in het boek Fotoverhalen (Lecturis / Fotomuseum Den Haag, 2014]
Foto: Johan van der Keuken, Derrière la Garde Republicaine, Champs-Elysées [1956-1958], collectie Gemeentemuseum Den Haag