Don Manuel

[Manuel Alvarez Bravo (1902 -2002), NRCH 22okt2002]

De Mexicaanse fotograaf Manuel Alvarez Bravo maakte stillevens, portretten, straattaferelen en landschappen. Maar het onderscheid tussen de genres lag bij hem minder scherp dan die woorden doen voorkomen. Gebruik makend van alledaagse ingrediënten - een uithangbord, een schaduw, de buiging van een boomtak of een vrouwenarm, een toevallige samenloop van omstandigheden op een marktplein - wist hij een straattafereel om te toveren in een stilleven, een stilleven in een portret, een portret in een landschap. Door die gave kreeg zijn werk, recentelijk nog te zien in een groots retrospectief in de Rotterdamse Kunsthal, zowel een documentair als een poëtisch karakter. Het maakte Alvarez Bravo, afgelopen zaterdag op 100-jarige leeftijd in zijn woonplaats Mexico-stad overleden, tot de meest invloedrijke fotograaf in de moderne Latijns-Amerikaanse fotografie.

`Don Manuel', toentertijd werkzaam als klerk op het Ministerie van Financiën, kwam in 1924 in aanraking met de fotografie, na het zien van het werk van Tina Modotti en Edward Weston. Beide kunstenaars maakten deel uit van de grote groep links geëngageerde intellectuelen (de politicus Leon Trotsky, de surrealist André Breton, de schrijver D.H. Lawrence) die zich in de jaren twintig vestigden in het politiek en sociaal dynamische Mexico. Alvarez Bravo richtte zich echter nooit op het vastleggen van historische gebeurtenissen. Net als Modotti vond hij zijn onderwerpen in het kleine drama van alledag, in navolging van Weston gaf hij die dagelijksheid vorm in esthetische, uitgebalanceerde foto's. Hij fotografeerde kermispaarden glurend door de kieren van een dekzeil, een over een stoel gedrapeerde jurk die eruit zag alsof het bijbehorende lichaam er zojuist uit was verdampt, het uithangbord van een oogarts (die foto drukte hij gespiegeld af; een symbolisch grapje dat tot op de dag van vandaag door menig beeldredacteur `gecorrigeerd' wordt.)

Hoewel Alvarez Bravo's werk voornamelijk in zijn geboorteland tot stand kwam, fotografeerde hij ook in het buitenland, waaronder in Nederland. Die foto's werden gemaakt in 1959 toen hij gedurende negen maanden in Haarlem woonde en bij drukkerij Johan Enschede de productie begeleidde van een fotoboek over Mexicaanse muurschilderkunst. Ze kwamen tot veler verrassing te voorschijn tijdens de voorbereiding van zijn expositie in de Kunsthal.

Hoewel het merendeel van die foto's (een meisje in een hoepelrok; de weerspiegeling van een boerderij in een kanaal; een voddenboer zeulend aan zijn bakfiets) wellicht door hun herkenbaarheid het dromerige aura van zijn Mexicaanse foto's ontbeert, wist Alvarez Bravo in een foto van een man die rust in de laadruimte van een vrachtwagentje vol kazen, onmiskenbaar zijn eigen karakteristieke toon te treffen - al was het maar omdat de foto zo herkenbaar het midden houdt tussen een portret, een stilleven en een straattafereel.